U kent hem misschien ook wel – de vriend die zijn ouderwetse mobiele telefoon op tafel legt (een exemplaar dat nog het meest weg heeft van een zwarte baksteen) en vol trots verkondigt geen smartphone te hebben. Gek, zo zou men denken, om trots te zijn op het niet bezitten van een stukje hoge technologie. Toch is deze attitude symptomatisch voor de terughoudendheid van veel mensen ten opzichte van de nieuwe online-cultuur.
Het valt niet te ontkennen dat netwerksites zoals Facebook onze manier van communiceren het laatste decennium grondig veranderd hebben. Wat wel voer is voor discussie, is of deze veranderingen al dan niet positief hoeven te zijn. Zo’n acht jaar na de lancering van de eerste iPhone lijkt de mogelijkheid tot mobiel online zijn immers voor velen getransformeerd in een verplichting om steeds bereikbaar te zijn. Naast een vaste groep Apple-fanaten lijkt er zich dan ook een andere beweging te vormen: een gevarieerde verzameling individuen die het niet (langer) nodig acht om op elk moment deel uit te maken van de ‘online community’ en zich in plaats daarvan toespitst op de kleine realiteit van alledag. De confrontatie tussen dze twee facties vormt het slagveld van een veel grotere oorlog – die tussen de techno-utopisten en de neo-luddieten.
De centrale vraag waar deze groepen zich mee bezig houden is de volgende: leiden nieuwe media en technologische revolutie tot een fundamenteel betere wereld, of slepen ze de huidige samenleving slechts mee in een staat van verderf? De utopisten verdedigen innovatie met hand en tand, de neo-luddieten gaan er dan weer actief tegen in. Maar waar komt dit scepticisme van de neo-luddieten vandaan? Welke reden zou een gezond individu vandaag de dag nog hebben om géén Facebook-account aan te maken? Valt deze attitude nota bene nog te verdedigen in de huidige samenleving?
‘Look up’
In de lente van 2014 ging een bijzonder filmpje de ronde op allerlei sociale media. ‘Look Up’ is een wake-up call voor zij die zo bezig zijn met hun online aanwezigheid dat ze vergeten om ook aanwezig te zijn in het dagelijkse leven. Het filmpje ging -ironisch genoeg vooral onder impuls van sociale media- vliegensvlug de wereld rond met zijn boodschap van authenticiteit, verbondenheid en onafhankelijkheid.
Alle ironie terzijde verwoordt de video wel enkele van de grootste bezwaren van neo-luddieten tegen het excessieve gebruik van nieuwe media. Zo beschrijft Gary Turk, de maker van de video, onze samenleving als:
“A world where we’re slaves to the technology we mastered,
where our information gets sold by some rich greedy bastard.
A world of self-interest, self-image, self-promotion,
where we share all our best bits, but leave out the emotion.”
Overdreven sentimenteel volgens de ene, harde realiteit volgens de ander. De grote populariteit van het filmpje bewijst echter dat er wel degelijk een draagvlak is voor de boodschap van scepsis ten opzichte van technologie. “I don’t want you to stop using social media or smartphones,” zo stelt Turk in de beschrijving van zijn video. “It’s about finding a balance. It’s about making sure you are awake, alive and living life in the moment; instead of living your life through a screen.” Geen overbodige boodschap, zo blijkt uit talrijke onderzoeken naar ons online gedrag. Zo is de laatste jaren de term “smartphone stress” ingeburgerd geraakt, net zoals “internet fatigue syndrome” en vele andere termen die duiden op de dramatische gevolgen van verschillende vormen van internetverslaving. De toestroom aan data en berichten betekent immers ook een enorme verantwoordelijkheid. Drukbezette zakenmensen kunnen en moeten tegenwoordig op elke moment op de hoogte zijn van de actuele beursnoteringen. Informatie stroomt zo snel toe dat onze kennis al verouderd is indien we enkele dagen doorbrengen zonder internetverbinding. Ook op sociaal vlak lijkt de druk verlammend – zo geven applicaties zoals WhatsApp zelfs aan wanneer je een bericht al dan niet gelezen hebt, hetgeen elke gebruiker bijna verplicht om gelijk te antwoorden op inkomende boodschappen. Als gevolg hiervan spenderen we ook meer en meer tijd online, tot op het punt dat het ronduit alarmerend wordt. Jongeren die ooit iets productief hebben willen doen voor school -een paper schrijven, studeren, een blogpost schrijven- zullen het beamen: er bestaat amper een grotere afleiding dan Facebook. Ook wie notities wil nemen in de les, is vaak beter af met een notablok en een pen dan met een state-of-the-art iPad Air 9 met ingebouwde camera, projector, boombox en jetpack. En dus verschijnen logischerwijs stemmen die er genoeg van hebben.
Het statement
In essentie draait het hele debat tussen techo-utopisten en neo-luddieten misschien wel om een andere invulling van beleving. Wie zich afkeert van Facebook en smartphones maakt tegenwoordig een statement. In zekere zin kan men de parallel trekken met vroegere anti-bewegingen zoals de hippie en de punk movement. Wie zich afkeert van nieuwe media weigert immers ook de excessen die ze hebben voortgebracht: socialites zoals Kim Kardashian en Paris Hilton, bij wie onderzoekers naar het schijnt nog steeds speuren naar inhoud, evenals andere online celebrities bij wie diepgang soms ver te zoeken is. De wereld van social media is een eigen leven gaan leiden, met eigen heersers en sociale kasten die zich baseren op het aantal comments of volgers die iemand rijk is. In zijn weigering van deze ‘valse’ realiteit keert de niet-Facebookgebruiker zich af van de cultus van het permanent online zijn, het maken van ‘vrienden’ om populair te lijken, het smeken om aandacht van onbekenden en de voortdurende drang naar zelfbevestiging. Waar sociale media perfecte tools zijn om jezelf online vorm te geven, leiden ze immers ook af van inhoud en kwaliteit (aldus de neo-luddieten). De onhoudbare stroom aan informatie op media als Twitter, die gebruikers beperken in het aantal tekens dat ze mogen gebruiken, is hier eveneens bewijs van. Wat Facebook voor ogen heeft, is in essentie een nieuwe manier van beleven bieden: een online platform waartoe iedereen een steentje bijdraagt; een medium dat duizenden leefwerelden moet samenbrengen. In praktijk lijkt deze fusie van leefwerelden echter vaak slechts voor fragmentatie te zorgen: mensen verdwijnen in -vaak door de gebruiker geconstrueerde- ideaalbeelden die slechts vaagweg gebaseerd zijn op een echte dagdagelijkse werkelijkheid. Wat leidt tot groepsgesprekken waarbij iedereen op de smartphone zit te tokkelen, pratend over personen die ze nooit echt ontmoet hebben.
Op een bijzondere manier is het niet bezitten van een smartphone of een profiel op sociale media zich gaan vasthechten aan een nieuw ideaalbeeld dat haaks staat op dat van de ideale Facebook-gebruiker. Waar de Facebook-gebruiker idealiter een vlotte, aantrekkelijke, sociale en populaire persoon is die alles deelt met zijn omgeving (de Kardashians van deze wereld) wordt de niet-Facebookgebruiker bijna per definitie bekeken als een soort mystieke eenhoorn. Waarom zet hij zich immers zo duidelijk af van de massa? Wat weet hij dat de Facebook-gebruiker niet weet? En hoe overleeft hij zonder een sociaal medium dat tegenwoordig als levensnoodzakelijk gezien wordt door velen?
Video’s zoals ‘Look Up’ lijken te suggereren dat de niet-Facebookgebruiker (of de gematigde gebruiker) een soort wijsheid bezit die verloren gaat bij zij die zich wél fanatiek storten op nieuwe media. De neo-luddistische houding is zich gaan vastkoppelen aan een soort romantisch ideaal: de persoon die vrij is van sociale media, is ook vrij van belemmeringen in zijn perceptie van de wereld om zich heen. Daarnaast hoeft hij ook geen rekenschap af te leggen wanneer hij even niet bereikbaar is. Naar zijn dagelijkse activiteiten hebben we nog maar het raden, tenzij we hem in het dagelijkse leven vaak te spreken krijgen.
Of men effectief de nieuwe media en hun belofte van mondiale en permanente verbondenheid links wil laten liggen om zo beter gegrond te zijn in de wereld van alledag, is een persoonlijke keuze. Wel dient zich de komende decennia een reflectie aan over onze patronen van sociale consumptie. Dient men zichzelf te delen en promoten als een soort éénmansbedrijf, of gaat men best uit van de eigen sterkte? En in welk ideaal gelooft u: de globale idee of dat van eerlijke vriendschap om de hoek? Aan u de keuze.
BRONNEN
Afbeelding neo-luddites: https://tomklikt.files.wordpress.com/2015/10/9b2e7-earlyluddites.jpg
Afbeelding header
Afbeelding cartoon: http://bradforster.org/wp-content/uploads/2013/06/Facebook-Tracking-300×278.jpg
Tom klikt 
